कोई दिक्कत नहीं, राजा की तरह जीता हूं'

पंचकूला.‘मुझे कोई दिक्कत नहीं है। किसी तरह की परेशानी में नहीं हूं। परिवार के साथ खुश रहता हूं और सभी को खुशी देने की कोशिश करता हूं। जमीन से जुड़कर राजा की तरह जीता हूं।’ यह बात शनिवार को सीपीएएस रामकिशन फौजी ने अपने निवास पर खास मुलाकात के दौरान कही।

फौजी ने अपने साथ हुई दुर्घटना के बारे में बात की। उनके मुताबिक 15 अप्रैल को उन्हें विदेश जाना था और इससे पहले वे अपने विस क्षेत्र में बेहद जरूरी कार्य से जाना चाहते थे। लिहाजा 14 अप्रैल को वे सुबह तैयार हो गए और उनका स्टॉफ व गाड़ियां भी तैयार थी।

फौजी के मुताबिक वे गाड़ी में बैठे तभी उनके सीने में हल्का दर्द हुआ और वे दवा लेने घर के अंदर चले गए। वहीं ऐसी गफलत हुई और सीने के दर्द की दवा के बदले वे गलती से मच्छर मारने की दवा अपनी जुबान पर लगा ली। फौजी के मुताबिक उन्हें थोड़ा अजीब लगा और उन्होंने अपने भाई को आवाज दी और जब वह उनके पास आया तो भाई से कहा कि गलत दवा खा ली। जिसके बाद उन्हें अस्पताल लाया गया।

इंफेक्शन की वजह से इतने दिन रहे भर्ती

फौजी के मुताबिक उनके पूरे शरीर में इंफेकशन हो गया था। इसी वजह से उन्हें अस्पताल में इतने दिन तक भर्ती रहना पड़ा। उनके फेकड़े काम करना बंद कर गए थे। अब वे स्वस्थ हैं। बस डॉक्टरों ने थोड़े दिन तक कम बोलने की सलाह दी है। फौजी ने कहा कि वे भगवान के शुक्रगुजार हैं कि उन्हें फिर से नई जिंदगी दी। अब वे फिर से पहले की तरह जनता की सेवा में जुट जाएंगे।

 

सेक्‍स रैकेट का भांडा फोड़, रंगे हाथ पकड़ाया कांग्रेसी नेता और पुलिस अफसर

फिरोजपुर। पंजाब के फिरोजपुर में कैंट पुलिस ने एक अंतरराज्‍यीय सेक्‍स रैकेट का भांडा फोड़ किया है। इसमें एक राज्‍यस्‍तरीय कांग्रेसी नेता और पुलिस अफसर को रंगे हाथों महिलाओं के साथ आपत्तिजनक हालत में पकड़ा गया। 

 पुलिस के मुताबिक कांग्रेसी नेता मलकीत सिंह के साथ पकड़ी गई मोगा के गांव दो धर की निवासी महिला का पति फौजी है। पंजाब पुलिस के हेड कांस्‍टेबल गुरबचन सिंह (इस समय पुलिस लाइन में तैनात) को  जोधपुर की महिला के साथ आपत्तिजनक हालत में पकड़ा गया।   एसएसपी ने बताया कि यह जांच की जा रही है कि पकड़ी गईं महिलाएं और युवतियां अपनी मर्जी से आरोपियों के साथ आई थीं या होटल संचालकों ने कॉल गर्ल के रूप में इन्हें अरेंज किया था। होटल संचालक प्रत्येक ग्राहक से तीन घंटे के लिए एक कमरे का 1800 से 2000 रुपए चार्ज करते थे।   पुलिस को शहर के दो होटलों में सेक्‍स रैकेट चलने की गुप्‍त सूचना मिली थी। इसके बाद रविवार सुबह इन होटलों पर छापामारी की गई। डीलक्स ग्रीन होटल का संचालक अशोक कुमार गर्ग फरार हो गया जबकि ग्रीन होटल का संचालक  नरिंद्र कुमार दबोच लिया गया।  आपत्तिजनक हालत में मिले 5 जोड़ों को भी पुलिस ने गिरफ्तार कर लिया। पुलिस ने आरोपियों पर मामला दर्ज कर लिया है। गिरफ्तार किए गए मलकीत सिंह पिछले विधानसभा चुनाव में डिप्टी सीएम सुखबीर सिंह बादल के खिलाफ कांग्रेस के टिकट पर चुनाव लड़ चुके हैं।  एसएसपी हरदयाल सिंह मान ने बताया कि ऐसी सूचना थी कि छावनी स्थित दो होटलों में संगठित वेश्यावृत्ति का धंधा चल रहा है। उन्‍होंने बताया कि गांव चक्क मोचन वाला के मलकीत सिंह को मोगा के गांव दो धर की महिला के साथ, गुरुहरसहाय के रहने वाले सन्नी को गांव बारे के की युवती के साथ, गुरुहरसहाय के ही संजू को फिरोजपुर की युवती के साथ, गांव नारंग के सतनाम सिंह को दुल्लेवाला की महिला के साथ, गांव शेरांवाला के रहने वाले व पंजाब पुलिस में हेड कांस्टेबल गुरबचन सिंह को जोधपुर की महिला के साथ पकड़ा गया। 

नारायण सामी बोले, किरण के भी हैं कई राज

नई दिल्ली. टीम अन्ना की अहम सदस्य किरण बेदी और प्रधानमंत्री कार्यालय में राज्य मंत्री वी. नारायण सामी में ठन गई है। नारायण सामी ने बेदी पर हमला बोलते हुए कहा है कि बेदी के भी कई राज़ हैं। सामी ने कहा, 'हम भी निजी तौर पर हमले कर सकते हैं, लेकिन हम लोग खुद को ऐसा करने से रोक रहे हैं।'

किरण बेदी ने नारायण सामी की टिप्पणी का जवाब देते हुए ट्विटर पर लिखा है, 'जब मैं छोटी थी तो मेरे पिता कहा करते थे कि अगर आप सांड़ की सींग पकड़ने की कोशिश करेंगे तो वह आप पर हमला करेगा, लेकिन इसका यह मतलब नहीं है कि आप उसे जाने दें।' सामी की आलोचना से खफा बेदी ने ताज़ा ट्वीट में लिखा है, 'सरकार में बैठे कुछ लोगों को मेरी आत्मकथा पढ़ने की जरुरत है। ऐसा करने से मेरे ऊपर कोई आरोप लगाने से पहले उन्हें समझने में मदद मिलेगी!'

नारायण सामी के हमले के बाद सोशल वेबसाइटों पर किरण बेदी को लेकर टिप्पणियों का दौर शुरू हो गया है। शिव अरूर ने ट्विटर पर लिखा है, 'नारायण सामी की बातें अपनी जगह हैं। लेकिन किरण बेदी की बेटी के एडमिशन का सवाल अब भी बाकी है। क्या उसका कोई जवाब है?' गौरतलब है कि किरण बेदी पर कुछ लोगों ने आरोप लगाया था कि उन्होंने गलत ढंग से अपनी बेटी का मेडिकल कॉलेज में दाखिला करवाया था। किरण बेदी पर जाली बिल के इस्तेमाल के आरोप पहले भी लग चुके हैं। 
देश की खस्‍ताहाली और राष्‍ट्रपति चुनाव की बढ़ रही सरगर्मी के बीच बेदी ने रविवार को प्रधानमंत्री को 'धृतराष्ट्र' कहा था, जिस पर नारायण सामी और सलमान खुर्शीद ने टीम अन्ना की तीखी आलोचना की थी। नारायण सामी ने शनिवार को अन्ना हजारे पर देशद्रोहियों से घिरे होने का आरोप लगाया है। तब उन्होंने कहा कि विदेशी ताकतें अन्ना को प्रभावित कर रही हैं।

9 june 1984 ਜ਼ੁਲਮ ਤੇ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਕਿੱਸੇ

ਸ਼ਨਿਚਰਵਾਰ, 9 ਜੂਨ (1984) ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦੇ ਖੌਫ਼ਜਦਾ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਸੰਘਣੇ ਬੱਦਲ ਸ਼ਹਿਰ ‘ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਜੇ ਛਾਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਕਤਲੋਗਾਰਤ ਅਤੇ ਤਬਾਹੀ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਹੁਣ ਛੋਟੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਅਣਸੁਖਾਵੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਫੈਲਣ ਲੱਗੀਆਂ ਸਨ। ‘ਬਾਵਾ’ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ, ਗਰੀਸ ਐਵੀਨਿਊ ਨਵੀਂ ਕਾਲੋਨੀ ਵਿਚ 10 ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਵਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਛੇ ਦਹਾਕੇ, ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੀ ਸਰਾਵਾਂ ਵਾਲੀ ਵੱਖੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿੱਛੇ ਲਗਦੀ ਬਾਗਵਾਲੀ ਗਲੀ ਵਿਚ ਇਕ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਭੀੜੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਥਾਂ ਥਾਂ ਦੁੱਧ ਵਾਲੀਆਂ ਡੇਅਰੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਡੇਅਰੀਆਂ ਵਿਚ ਦੁੱਧ ਬਾਹਰੋਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੋਧੀ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਡੇਅਰੀ ਮਾਲਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ 20-20, 25-25 ਮੱਝਾਂ ਵੀ ਰੱਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਆ ਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਡੇਅਰੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਪਸ਼ੂ ਡੰਗਰ ਕਰਫਿਊ ਦੌਰਾਨ ਬਾਹਰੋਂ ਚਾਰਾ ਨਾ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਮਰ ਗਏ ਸਨ। ਚਾਰਾ ਨਾ ਮਿਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਬਿਜਲੀ ਵੀ ਕਈ ਦਿਨ ਬੰਦ ਰਹੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ, ਪਸ਼ੂ ਡੰਗਰਾਂ ਨੂੰ ਪੀਣ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ। ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਕਰਫਿਊ ਦੇ ਲੰਬੇ ਦੌਰ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਆਟਾ, ਦਾਲਾਂ, ਖੰਡ ਆਦਿ ਖਤਮ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸਕੂਟਰ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਚਲਾਉਣ ‘ਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਪਾਬੰਦੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਤਵਾਲੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਮਿਲਟਰੀ ਨੇ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਮਾਰਕੀਟ ਵਾਲੇ ਚੌਕ, ਜਿਹੜਾ ਕੋਤਵਾਲੀ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੇ 50 ਕੁ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਸੀ, ਵਿਚ ਵੱਡਾ ਨਾਕਾ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਇਥੋਂ ਜਾਂਦੀ ਸੜਕ ਵੱਲ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜਾਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਦੀ ਕੱਟੜਾ ਆਲਹੂਵਾਲੀਆ ਵਾਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਮਿਲਦੀ ਛੋਟੀ ਸੜਕ ਨੂੰ ਵੀ ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਬਾਲੀਆਂ ਲਗਾ ਕੇ ਬੰਦ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿਚੋਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ (ਪੁਰਾਣਾ) ਦੇ ਨਾਲ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਇਸ ਸੜਕ ਰਾਹੀਂ ਕੰਪਲੈਕਸ ਅੰਦਰੋਂ ਨਗਰ ਪਾਲਿਕਾ ਦੇ ਕੂੜੇ ਵਾਲੇ ਟਰੱਕ ਅਤੇ ਟਰੈਕਟਰ ਟਰਾਲੀਆਂ ਵਿਚ ਲਾਸ਼ਾਂ ਭਰ ਕੇ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਵੱਲ ਢੋਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

ਮੈਂ ਅਤੇ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੂਸਰੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੋਤਵਾਲੀ ਅਹਾਤੇ ਵਿਚ ਮਿਲ ਕੇ, ਦੋਨੋ ਜਣੇ ਭੀੜੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪਏ। ਕਰਫਿਊ ਦੀ ਢਿੱਲ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਗਲੀਆਂ ਦੇ ਮੋੜਾਂ ‘ਤੇ ਬਣੀਆਂ ਖਾਣ ਪੀਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਪੰਸਾਰੀ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਅੱਜ ਭੀੜਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਪਈਆਂ ਸਨ। ਲੋਕ ਧੜਾਧੜ ਆਟਾ, ਦਾਲਾਂ, ਸੁੱਕਾ ਦੁੱਧ ਖਰੀਦ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਈ ਬੁੜ ਬੁੜ ਕਰਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ: ‘ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਦੀ ਚਾਂਦੀ ਬਣ ਗਈ ਐ… ਛਿਲ ਲਾਹੀ ਜਾਂਦੇ ਨੇ’। ਪਰ ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਅਨੋਖਾ ਖੇੜਾ ਸੀ। ਇਕ ਟਰੈਕਟਰ ਟਰਾਲੀ ਜਦੋਂ ਗਲੀ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੀ ਸੀ ਮੈਂ ਤੇ ਮਹਿੰਦਰ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਥੜ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ। ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਰਾਂ ਹ ਅਸੀਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨੱਕ ਦਬਾ ਲਏ ਸਨ। ਟਰਾਲੀ ਵਿਚੋਂ ਤਿੱਖੀ ਬਦਬੂ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਫੈਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਪਰੋਂ ਲੋਹੇ ਦੀ ਗੋਲ ਚਾਦਰ ਨਾਲ ਬੰਦ ਕੀਤੀ ਇਸ ਟਰਾਲੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਅਗੜ ਦੁੱਗਣ ਜਿਹੀ ਲੰਬੀ ਸੰਗਲੀ ਨਾਲ ਬੰਦ ਕੀਤੇ ਉਖੜੇ ਜਿਹੇ ਡਾਲੇ ਵਿਚੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਵਜੂਦ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਕ ਲਾਸ਼ ਦੇ ਸਿਰ ਦੇ ਵਾਲ਼ ਡਾਲੇ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਲਮਕ ਰਹੇ ਸਨ, ਦੂਜੀ ਦੀ ਇਕ ਬਾਂਹ ਅਤੇ ਲੱਤ ਡਾਲੇ ਤੋਂ ਉਪਰ ਉਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ।

ਇਉਂ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਲਾਸ਼ਾਂ ਵਗ੍ਹਾ ਵਗ੍ਹਾ ਕੇ ਟਰਾਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੁੱਟੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰੋਂ ਕਿਸੇ ਲੱਕੜ ਨਾਲ ਧੱਕ ਧੱਕ ਕੇ ਅੰਦਰ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਟਰਾਲੀ ਲੰਘ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਥੜ੍ਹੇ ਤੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਆ ਗਏ ਸਾਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ, ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ ਅੱਗੇ ਖੜ੍ਹੇ ਇਕ 40-45 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਐææ। ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਨਗਰ ਪਾਲਿਕਾ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਹੀ ਢੋਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ’!

ਉਨ੍ਹਾਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਅਸੀਂ ਉਦਾਸੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਇਕ ਮਹੰਤ ਦੇ ਡੇਰੇ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਇਸ ਡੇਰੇ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਉਂਦੀ ਮੁੱਖ ਸੜਕ ‘ਤੇ, ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਇਸ ਡੇਰੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸੱਜੇ ਬੰਨੇ ਸੀ। ਮਹੰਤ ਦੀ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਸੀ। ਉਸ ਡੇਰੇ ਅੰਦਰ ਮਹੰਤ ਨਾਲ ਦੋ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਗੱਲ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੋਣ ਬਾਰੇ ਚੱਲ ਪਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਬੋਲਿਆ, ‘ਲਾਸ਼ਾਂ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਗਲ਼ ਸੜ੍ਹ ਗਈਆਂ ਨੇ, ਗਰਮੀ ਵੀ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ… ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਬਾਂਹ ਫੜ ਕੇ ਘੜੀਸਣ ਲਗਦੇ ਐ…. ਬਾਂਹ ਹੀ ਅੱਡ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਐ ਅਤੇ ਜੇ ਲੱਤ ਤੋਂ ਘੜੀਸਦੇ ਨੇ… ਤਾਂ ਉਂਝ ਹੀ ਲਾਸ਼ ਖਿਲਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬੱਸ ਹੁਣ ਤਾਂ ਜਮਾਂਦਾਰ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ, ਪੱਗ ਮਿਲ ਜੇ, ਸਾਫ਼ਾ ਜਾਂ ਦੁਪੱਟਾ ਮਿਲੇ, ਉਸੇ ਵਿਚ ਵਲ੍ਹੇਟ ਕੇ, ਗੰਢ ਮਾਰ ਕੇ ਟਰਾਲੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦੇ ਨੇ…। ਲਾਸ਼ ਤਾਂ 24 ਘੰਟਿਆਂ ਮਗਰੋਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਗਲਣ ਸੜਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਐ।’

ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਮਾਂਦਾਰ ਨੂੰ ਸੌ ਰੁਪਏ ਫੀ ਲਾਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਕਾਇਦਾ ਇਸ ਰਕਮ ਦੀਆਂ ਰਸੀਦਾਂ ਕੱਟੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਫ਼ਸਰ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ‘ਡਾ. ਕੰਗ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ 670 ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਕੀਤਾ ਹੈ…। ਅਤੇ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਲਈ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਵੀ ਮੰਗਵਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਹੋਇਆ ਜਿਹੜੀਆਂ ਸਰਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਮਿਲੀਆਂ। ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪ੍ਰੀਕਰਮਾ ਵਿਚੋਂ ਮਿਲੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਤਾ ਵੈਸੇ ਹੀ ਬਿੱਲੇ ਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ।’ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਟੋਕ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, ‘ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਫੌਜ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ’। ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਮਹਿੰਦਰ ਦੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਮਹੰਤ ਵੱਲ ਸੁਆਲੀਆ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ। ਸਾਫ ਜ਼ਾਹਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮਹੰਤ ਚੱਲ ਰਹੀ ਗੱਲਬਾਤ ਉਤੇ ਬਹੁਤਾ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਟੋਕ ਕੇ ਕਹਿ ਦਿਤਾ ਕਿ ‘ਛੱਡੋ ਜੀ, ਸਚਾਈ ਕੀ ਹੈ…. ਅਜੇ ਕੁਝ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ।’

ਪਰ ਮਹੰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਬੈਠਾ ਦੂਜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਬੋਲ ਪਿਆ, ‘ਮਹੰਤ ਜੀ, ਇਹ ਤਾਂ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਵਿਚ ਲੱਕੜਾਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈਆਂ…. 25-30 ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਚਿਤਾ ਵਿਚ ਧਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ’। ਮਹੰਤ ਦੜ੍ਹ ਵੱਟ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਗੱਲ ਅੱਗੇ ਤੁਰਦੀ ਰਹੀ। ‘ਕਈ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਨਾਲ ਪਿੱਛੋਂ ਹੱਥ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਨੇੜਿਓਂ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਸਨ, ਕਈ ਔਰਤਾਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਲਾਸ਼ਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਕੁਝ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਟਰੱਕਾਂ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਦਰਿਆ ਵਿਚ ਰੋੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਲੈ ਗਏ ਲਗਦੇ ਨੇ….।’ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਿਆਂ ਮਹਿੰਦਰ ਫਿਰ ਬੋਲ ਪਿਆ, ‘ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਵਿਚੋਂ ਮਿਲੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਤਾਂ ਦਰਿਆ ਵਿਚ ਠਿੱਲ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ’। ਇਉਂ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਗੱਲਾਂ ਹਜ਼ਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਅਕੇਵਾਂ ਜਿਹਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਿਆਂ ਉਹ ਉਠ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਅਤੇ ਮਹਿੰਦਰ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਲਿਜਾ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, ‘ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਤਾਂ ਐਵੇਂ ਭਾਵੁਕ ਹੋਏ ਬੈਠੇ ਨੇ…. ਅੰਦਰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹੁਰਮਤੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੋਈ ਹੈ…. ਪਤਾ ਅੰਦਰੋਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਗਰਭਵਤੀ ਜ਼ਨਾਨੀਆਂ ਫੜੀਆਂ ਗਈਆਂ…. ਨਿਰੋਧਾਂ ਦੇ ਅਤੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਫੋਟੋਆਂ ਦੇ ਭਰੇ ਟਰੰਕ ਮਿਲੇ ਨੇ…. ਅੰਦਰੋਂ ਬਰਾਮਦ ਹੋਏ ਹਥਿਆਰ ਤਾਂ ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ‘ਤੇ ਦਿਖਾ ਹੀ ਦਿੱਤੇ ਨੇ, ਉਹ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੇ ਦੇਖ ਲਏ ਨੇ’। ਇਹ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਮੈਨੂੰ ਉਦਾਸੀ ਮਹੰਤ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀ ਪੁਰਾਣੇ ਵੈਰ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚੋਂ ਉਪਜੀ ਘਿਰਣਾਤਮਕ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਲੱਗੀਆਂ। ਫਿੱਕੇ ਗੇਰੂਏ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਜੁੱਸੇ ਵਾਲੇ 60 ਕੁ ਸਾਲਾ ਮਹੰਤ ਫਿਰ ਕੁਝ ਕੁ ਸੈਕਿੰਡਾਂ ਲਈ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਭਗਵਾਂ ਪਟਕਾ ਬੰਨ੍ਹੀ ਲੰਬੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲਾ ਮਹੰਤ ਸਾਡਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਜਾਨਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਸੀ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਚੁੱਪ ਚਾਪ, ਉਸ ਦੀ ਵੇਸ਼ਭੁਸ਼ਾ ਨੂੰ ਨਿਹਾਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ, ਪਰ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, ‘ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਬੱਬਰਾਂ ਦੀ ਛੇ-ਸੱਤ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਦਰ ਚਲਦੀ ਸਿਰ ਵੱਢਵੀਂ ਟੱਕਰ ਤੋਂ ਭਲਾ ਕਿਸੇ ਦੀ ਹਿਮਾਕਤ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਅਯਾਸ਼ੀ ਦਾ ਅੱਡਾ ਬਣਾ ਲੈਂਦਾ….। ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਬੱਬਰਾਂ ਕਿਵੇਂ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਜੁੜੇ ਕਿਸੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਹਰਕਤ ‘ਤੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਸ਼ੱਕ ਪੈਣ ‘ਤੇ, ਸਰਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਸੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਨੂੜ ਕੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਸਭ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹਾ ਰੱਖਿਆ ਸੀææ

ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸ਼ੋਸ਼ੇਬਾਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ’, ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਰਵ੍ਹਾ ਰਵੀ੍ਹ ਡੇਰੇ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੋਤਵਾਲੀ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ। ਅਸੀਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਉਤਰ ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਪੈਂਦੇ ਜ਼ਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਦੇ ਪਿੱਛੇਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਰਹੇ ਸਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ 1919 ਦੀ ਵੈਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ (ਅਪ੍ਰੈਲ 13, 1919) ਦਾ ਸਾਕਾ ਯਾਦ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਵੀ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੇ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਕੇ ਸੈਂਕੜੇ ਨਿਹੱਥੇ ਅਤੇ ਬੇਦੋਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਕੋਤਵਾਲੀ ਅਹਾਤੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਸੀ ਆਈ ਡੀ ਦੇ ਸਬ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਫੌਜ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ, ‘ਲਗਦੈ 500 ਕੁ ਦੇ ਨੇੜੇ ਫੌਜੀ ਢਹਿ ਗਏ ਨੇ…. ਬਹੁਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਨੇ। ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਦੀ ਮਰਹੱਮ ਪੱਟੀ ਲਈ ਫੌਜ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕਈ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਛਾਉਣੀ ਵਿਚ ਲੈ ਗਈਆਂ ਨੇ।’

ਅਸੀਂ ਉਤਸੁਕਤਾ ਵਿਚ ਪੁੱਛਿਆ, ‘ਅੰਦਰ ਵਾਲੇ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਮਾਰੇ ਗਏ ਨੇ?’ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, ‘ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਲੜਨ ਵਾਲੇ 200 ਕੁ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇææ ਪਰ ਆਮ ਲੋਕ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 2000 ਤਾਂ ਮਾਰੇ ਹੀ ਗਏ ਹੋਣਗੇ।’

‘ਪਤਾ ਲੱਗ ਹੀ ਗਿਆ ਹੋਣਾ’, ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, ‘ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।’ ’ਅੱਛਾ?’ ਸਾਡੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ‘ਕੱਠਾ ਹੀ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਹੋਰ ਵੱਧ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਲਗਦਾ ਸੀ ਉਹ ਵੀ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਅੰਦਰੋਂ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਸੀ ਤੇ ਆਪਣਾ ਭਾਰ ਹੌਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਗੱਲ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, Ḕਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਬਣਾ ਕੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵਹੀਰਾਂ ਘੱਤ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਗੋਹਲਵੜ੍ਹ, ਰਾਜਾਸਾਂਸੀ, ਤਰਨਤਾਰਨ ਅਤੇ ਅਜਨਾਲਾ ਏਰੀਆ ਵਿਚੋਂ ਤਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪੈਦਲ ਹੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਲ ਚਾਲੇ ਪਾ ਦਿਤੇ ਸਨ…. ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਬਟਾਲਾ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਲੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਨਿਕਲੇ ਪਏ।’ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਅਚੰਭੇ ‘ਚ ਪੁਛਿਆ ਕਿ Ḕਕਰਫਿਊ ਅਤੇ ਐਨੀਆਂ ਫੌਜੀ ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਾਫਲੇ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਗਏ…. ਤੇ ਰੋਕੇ ਕਿਵੇਂ ਗਏ?’

‘ਫੌਜ ਦਾ ਤਾਂ ਇਕੋ ਹੀ ਤਰੀਕਾ ਹੁੰਦੈ’, ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਜਿਥੇ ਬੰਦੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਦੇਖੇ ਉਥੇ ਹੀ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਗੋਲੀਆਂ ਵਰ੍ਹਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀਆਂ, ਮਸ਼ੀਨ ਗੰਨਾਂ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿਤੀਆਂ। ਕਈ ਥਾਈਂ ਤਾਂ ਹੈਲੀਕਪਟਰਾਂ ਨਾਲ ਕਾਫਲਿਆਂ ਉਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ… ਇਉਂ ਲਗਦੈ ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕ ਮਰ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ ਨੇ।’

ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਜੰਮਪਲ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, ‘ਤੁਹਾਡੇ ਮਲਵਈ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਬਠਿੰਡੇ-ਫਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚਾਲੇ ਪਾ ਦਿਤੇ ਸਨ…. ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਦਰਿਆ ਦਾ ‘ਹਰੀ ਕੇ ਪੱਤਣ’ ਨਹੀਂ ਲੰਘ ਦਿੱਤਾ।’ ਫਿਰ ਉਹ ਮਜ਼ਾਕ ਦੇ ਲਹਿਜ਼ੇ ‘ਚ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ‘ਮਲਵਈਆਂ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੇ ਖੂਬ ਬੱਘੂ ਬਣਾਇਆ’। ਮੈਂ ਪੁਛਿਆ, ਕਿਵੇ?

‘ਹਰੀ ਕੇ ਪੱਤਣ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਹੀ ਕਈ ਜਥਿਆਂ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰਾਂ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਉਪਰ ਗੇੜਾ ਕਢਵਾ ਕੇ ਵਾਪਸ ਲੈ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਐਵੇਂ ਹੀ ਤਸੱਲੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੈ।’

ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਸਵਾ ਦੋ ਸੌ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮਾਲਵੇ ਵੱਲੋਂ ਲੋਕ ਉਸੇ ਰਾਹ ਉਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚਲ ਪਏ ਹੋਣਗੇ ਜਿਸ ਰਾਹ ਉਤੋਂ ਦੀ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ 1757 ਵਿਚ ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ, ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚੱਲਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਮਾਲਵੇ ਪਾਸਿਓਂ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਤੁਰੇ ਲੋਕ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਜੂਹ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਹੀ ਡੱਕ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਤਿਆਰੀ ਤੇ ਯੋਜਨਾ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਤਾਂ ਅੱਧੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨਵੀਨ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੋ ਕੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਘੇਰੀ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਕੋਤਵਾਲੀ ਤੋਂ ਘਰ-ਤੇ-ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਜਾਂਦਿਆਂ, ਮੈਂ ਬੱਸ ਅੱਡਾ ਲੰਘ ਕੇ, ਸੜਕ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸਰੀਫ਼ਪੁਰਾ ਮੁਹੱਲੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਹੀ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਇਕ ਪੁਰਾਣੀ ਤੇ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਕੋਠੀ ਵਿਚ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਿੰਧ ਸੂਬੇ ਦੇ ਇਕ ਕਸਬੇ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਹਿਜ਼ਰਤ ਕਰਕੇ ਆਏ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਸਿੰਧੀ ਦੀ ਇਹ ਕੋਠੀ ਸੀ। ਇਹ 75 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਕੱਦ ਵਾਲਾ ਮਾੜਚੂ ਜਿਹਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਾਰੀ ਦਿਹਾੜੀ ਪੜ੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਵਿਚ ਹੀ ਰੁਝਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਵਪਾਰੀ (ਖਟੜ੍ਹੇ) ਮੁਸਲਮਾਨ ਵਲੋਂ ਉਸਾਰੀ ਕੋਠੀ ‘ਬਜ਼ੁਰਗ’ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਛੱਡੇ ਘਰ ਦੇ ਬਦਲੇ ਅਲਾਟ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਹਜ਼ਾਰ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਛੱਡ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਉਸ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਇਧਰ ਸਿਰਫ਼ 200-250 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਮਿਲੀ, ਉਹ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈਆਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਖਿੰਡਰੀ ਬਿਖਰੀ।

ਕੋਠੀ ਦੇ 18 ਫੁੱਟ ਉੱਚੀ ਛੱਤ ਵਾਲੇ ਲੰਬੇ-ਚੌੜੇ ਡਰਾਇੰਗ ਰੂਮ ਵਿਚ ਇਕ ਬਜ਼ੁਰਗ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਭ ‘ਬਾਬਾ ਸਿੰਧੀ’ ਕਹਿੰਦੇ ਸਾਂ, ਰੋਜ਼ ਮਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਜ ਕੁਰਸੀ ‘ਤੇ ਬੈਠਾ ਲਿਖ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਢੇਰ ਲਗਿਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਦੁਆ-ਸਲਾਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਬਾ ਸਿੰਧੀ ਮੇਰੇ ਨਾਂਲ ਫ਼ੌਜੀ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਮਰੇ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਹੋਈ ਤਬਾਹੀ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਸਾਡਾ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਚਲਦਾ ਚਲਦਾ, ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵੱਲ ਜੱਥੇ ਬਣਾ ਕੇ ਚਲਣ ‘ਤੇ ਆ ਰੁਕਿਆ। ਬਾਬਾ ਸਿੰਧੀ ਕਹਿਣ ਲਗਿਆ, ‘ਜੇ ਫੌਜ ਨੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਉਤੇ ਕਰਫਿਊ ਨਾ ਲਾਇਆ ਹੁੰਦਾ, ਥਾਂ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਸੜਕਾਂ ਉਤੇ ਨਾਕੇ ਨਾ ਲਾਏ ਹੁੰਦੇ, ਗੱਡੀਆਂ ਮੋਟਰਾਂ ਦੇ ਚੱਲਣ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਨਾ ਲਾਈ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਲੋਕ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ‘ਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ…. ਫਿਰ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਫੌਜ ਮਾਰ ਸਕਦੀ ਸੀ… ਫੌਜ ਨੇ ਸਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਬਹੁਤ ਗੁਪਤ ਰੱਖ ਕੇ ਜਲਦੀ ਜਲਦੀ ਵਿਚ ਕੀਤੀ।’

ਪਰ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ‘ਇਸ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਤਾਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੇਕਸੂਰ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਨ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਕੋਈ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਵਾਲੀ ਅਚਾਨਕ ਘਟਨਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਤੈਸ਼ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿਤੇ’। ਬਾਬਾ ਸਿੰਧੀ ਨੇ ਕਰਾਚੀ ‘ਚ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਐਮ ਏ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹਿਸਟਰੀ ਪੜ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣਤਾਵਾਂ ਖੋਜਣਾ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਕੂਨ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ, ਉਸ ਨੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਕਾਂਡ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਕੇ ਦੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ‘ਠੀਕ ਹੈ, ਦੋਨਾ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ੌਜੀ ਹਮਲੇ ਹੋਏæææ ਦੋਨੇ ਹਿੰਸਕ ਦੁਖਾਂਤ ਤਕਰੀਬਨ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸਿਆਸੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੀ ਚਰਮ ਚੀਮਾ ਸਨ। ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਗੌਰਮਿੰਟ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਸੈਕਟਰੀ ਆਫ਼ ਸਟੇਟ ਅਤੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਚਮਜ਼ਫੋਰਡ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੱਦੇ ਨਜ਼ਰ ਰਖਦਿਆਂ ਸਿਆਸੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਤੋਰੀ ਸੀ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ 1919 ਵਿਚ ਰੌਅਲਟ ਐਕਟ ਬਗ਼ਾਵਤੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿਵਲ ਨਾ ਫੁਰਮਾਨੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਉਠੀ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਉਤੇ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੇ ਕਈ ਯੂਰਪੀਅਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿਤਾ, ਬੈਂਕਾਂ ਵੀ ਲੁਟੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਕੀਤੀਆਂ।’

‘ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ’, ਬਾਬਾ ਸਿੰਧੀ ਨੇ ਗੱਲ ਜਾਰੀ ਰਖਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, ‘ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚਾ ਵੀ 1982 ਦੇ ਜੁਲਾਈ-ਅਗਸਤ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਸਿਵਲ ਨਾ ਫੁਰਮਾਨੀ ਦੀ ਤਰਜ਼ ਉਤੇ ਜ਼ੋਰ ਫੜਦਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਹਿੰਸਕ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਪਰ ਜੂਨ, 1984 ਵਿਚ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਯੋਜਨਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਤੋੜ ਕੇ ਫੌਜ ਨੇ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਉਜਾੜਿਆ।’

ਬਾਬੇ ਸਿੰਧੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਦਸਿਆ ਕਿ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 42 ਹੋਰ ਵੱਡੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਉਤੇ ਵੀ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬਾਰਡਰ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ, ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਫੜੋ ਫੜੀ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੈ।

ਸ਼ਾਇਦ ਬਾਬਾ ਸਿੰਧੀ ਕੋਲ ਇਹ ਸੂਚਨਾ ਅਜੇ ਪਹੁੰਚੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, ‘ਫੌਜ ਨੇ ਦੂਜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਉਤੇ ਕਿਉਂ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ…. ਕੀ ਉਥੇ ਵੀ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ? ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਵਲੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦਰੜਣ-ਕੁਚਲਣ ਦੀ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤ ਮੁਹਿੰਮ ਲਗਦੀ ਐ।’

‘ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ’, ਸਿੰਧੀ ਨੇ ਗੱਲ ਅੱਗੇ ਤੋਰੀ, ‘ਸਿਵਲ-ਨਾ-ਫੁਰਮਾਨੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਕਰਕੇ, ਲੋਕ ਭੜਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੀ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਡੌਂਡੀ ਪਿਟਵਾਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਫੌਜ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਲੱਗ ਕੇ ਖੁਦ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਫਲੈਗ ਮਾਰਚ ਕੀਤੇ ਤੇ ਐਲਾਨਿਆ ਕਿ Ḕਜਨਤਕ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਇਕੱਠਾਂ ਉਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ’। …ਪਰ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਬਹਤ ਜੋਸ਼ ਸੀ…. ਉਹ ਵੈਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ…. ਡਾਕਟਰ ਕਿਚਲੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੀਡਰਾਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉਤੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ।’

‘ਫਿਰ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦਾ ਦੁਖਾਂਤ ਕਿਵੇਂ ਵਾਪਰਿਆ?’ ਮੈਂ ਵੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਵਿਚ ਪੁਛਿਆ। ‘ਬਸ ਫਿਰ’, ਬਾਬਾ ਸਿੰਧੀ ਨੇ ਗੱਲ ਸਮੇਟਣ ਦੇ ਰੁੱਖ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, ‘ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਲਗਿਆ ਭਾਰਤੀ ਤਾਂ ਹੁਣ ਬਾਗ਼ੀ ਹੋ ਗਏ ਨੇ…. ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਫੌਜ ਦੇ ਫਲੈਗ ਮਾਰਚ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਤਾਂ ਡਰਨੋਂ ਹੀ ਹਟ ਗਏ ਨੇ… ਜਨਰਲ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਵੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਫੌਜ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਬਿਠਾਉਣ ਲਈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ੍ਰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਬੇਹਤਰੀ ਲਈ, ਬਾਗ਼ੀਪੁਣਾ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ।’

‘ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇਣਾ ਜਨਰਲ ਦਾ ਜਾਤੀ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਸੀ…. ਕਿਸੇ ਬੌਸ ਤੋਂ ਉਸ ਨੇ ਇਜ਼ਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਲਈ…. ਫਿਰ ਨਿਪਾਲੀ ਫੌਜ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ…. ਦਸਾਂ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿਚ 1650 ਰੌਂਦ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਵੱਲ ਸਿੱਧੇ ਚਲਾ ਦਿਤੇ….. 379 ਲੋਕ ਮਰੇ ਅਤੇ 1200 ਦੇ ਲਗਭਗ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਏ।’

ਮੈਂ ਬਾਬਾ ਸਿੰਧੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਟੋਕਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, ‘ਉਸ ਸਾਕੇ ਤੋਂ 65 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਬਕਾਇਦਾ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਉੱਚ ਸਿਆਸੀ ਅਥਾਰਿਟੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ… ਬੜੇ ਹੀ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤੌਰ-ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਫੌਜੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਪੰਜਾਬ ਉਤੇ ਹੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

‘ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਉਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਬੇਕਸੂਰ, ਨਿਹੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਉਤੇ ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਕਰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ… ਬਲਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਆਸਥਾ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੇ ਸੋਮੇ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨਾ ਹੈ… ਅਤੇ ਉਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਹਰ ਇੱਟ, ਹਰ ਸਿੱਲ ਦੇ ਥੱਲੇ ਸੀਸ ਦਬਿਆ ਪਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿਰਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ।’

‘ਦੋਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫਰਕ ਇਹ ਹੈ’, ਬਾਬਾ ਸਿੰਧੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, ‘ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਸਾਕੇ ਵਿਚ ਮਰੇ ਅਤੇ ਜਖ਼ਮੀ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਬਕਾਇਦਾ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਵਾਈ। ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਅਤੇ ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਵਜੋਂ 2000 ਰੁਪਏ ਹਰ ਮਾਰੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਦਿਤੇ। ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਵਾਸਤੇ ਹਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਲਈ 500-500 ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਗਏ…. ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗੀ… ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਇੰਗਲੈਂਡ ਬੁਲਾ ਕੇ ਉਸ ਉਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ। ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਘਟਨਾ ਦੀ ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਜਾਂਚ ਪੜਤਾਲ ਹੋਈ। ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਕੋਈ ਤਗਮੇ ਨਹੀਂ ਦਿਤੇ ਗਏ… ਸਗੋਂ ਉਹ ਘੋਰ ਨਿਰਾਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਸਰ ਕਰਦਾ, ਅਧਰੰਗ ਨਾਲ ਅਪਾਹਜ਼ ਹੋਇਆ, ਬਿਸਤਰੇ ‘ਤੇ ਕਈ ਸਾਲ ਪਿਆ ਰਿਹਾ ਅਤੇ 1927 ਵਿਚ ਮਰ ਗਿਆ।’ ਫਿਰ ਬਾਬਾ ਸਿੰਧੀ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਬਿਟਿਸ੍ਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਦੇ ਜਨਰਲਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦਿਆਂ ਜ਼ਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਘਟਨਾ ਦੀ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ਉਤੇ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਬੁਲੰਦ ਰੱਖਣੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਬਣਦੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਫੌਜ ਦੇ ਕਈ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੀ ਪਿੱਠ ਪੂਰਦੇ ਸਨ।’

ਮੈਂ ਅਜੇ ਬਾਬਾ ਸਿੰਧੀ ਦੇ ਘਰ ਹੀ ਬੈਠਾ ਸਾਂ ਕਿ ਅਕਾਸ਼ਵਾਣੀ ਤੋਂ ਆ ਰਹੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਬੁਲਿਟਨ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਬਰ ਸੀ ਕਿ ‘ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਵੱਲੋਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚੋਂ ਫੌਜ ਭੇਜ ਕੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਕੰਮਲ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾਉਣ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ ਹੈ… ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਲੀਡਰ ਕਲਪਨਾਥ ਰਾਏ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀ ਭਾਰਤੀ ਕੌਮ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਇਸ ਕਦਮ ਪਿਛੇ ਇਕਮੁੱਠ ਹੋ ਕੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਰੇਡੀਓ ਉਤੇ ਹੋਮ ਸੈਕਟਰੀ ਡਵਲਊ ਕੇ ਵਲੀ ਦਾ ਬਿਆਨ ਆਇਆ, ‘ਮੈਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਅਤਿਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਕਮਰ ਟੁੱਟ ਗਈ ਹੈ।’

AMARINDER’S STATEMENT A THREAT TO PEACE : SAD

SAD COMPLAINS TO STATE ELECTION COMMISSION TO TAKE SERIOUS NOTICE OF AMARINDER’S STATEMENT

Chandigarh, June 9 : The Shiromani Akali Dal took a serious note of the statement released by Capt. Amarinder Singh today in which he has directed his partymen to ‘hit the akalis twice if they hit you once’ and described the statement as highly provocative, undemocratic, ill-legal and aimed at disturbing the peaceful atmosphere of the state. The party urged the State Election Commissioner to immediately take a serious note of this derogatory and mischievous statement. A written complaint in this regard has also been filed by the SAD Secretary and Spokesman Dr. Daljit Singh Cheema with the state election commission today.

            In a statement released to the press from party head office in Chandigarh, Dr. Cheema said that from the tone and tenor of the statement it becomes clear that Congres party has gone berserk anticipating crushing defeat in the municipal committee and corporation elections at the hands of SAD-BJP combine. Unable to face their high command and his party cadres,Capt. Amarinder Singh wants to disrupt the law and order situation in the state and to use it as a cover up for his utter failures.

He further said that it has become the habit of the Congress Chief to use foul language against the leadership of the SAD-BJP combine and create an atmosphere of hatred, enmity and tension. He said that the statement issued by the state Congress Chief has proved that he cannot leave his favorite ‘khunda culture’ inspite of the fact that this ‘khunda culture’ was totally rejected by the peace loving people of the state in recently held the assembly elections.

            Dr. Cheema urged the election commission to take a serious note of the threat and use of foul language by the state Congress Chief and take an appropriate action to check any misadventure on the part of the Congress Chief which can result in a serious law and order problem and disturb the hard earned peace in the state.

CM FOR EVOLVING COMPREHENSIVE PLANNING FOR CLEANING OF RIVERS IN THE COMING THREE YEARS

FEASIBILITY OF GIVING ‘TERTIARY TREATMENT’ TO THE SEWAGE AND SLUDGE WATER FOR ITS DOMESTIC USAGE TO BE CHECKED

BADAL REVIEWS THE WORK OF CLEANING OF RIVERS IN THE STATE

Chandigarh, June 9-

            Punjab Chief Minister Mr Parkash Singh Badal today directed the officers of the state government to evolve comprehensive planning for ensuring the cleaning of rivers in the state during the next three years.

            Presiding over a high level meeting of the officers of the various departments regarding the cleaning of rivers here at today at his official residence, the Chief Minister reiterated the firm commitment of the state government to clean the rivers of Punjab by ensuring zero discharge of chemical effluents, sewage and sludge water into it. He said that the state government was duty bound to protect this natural bounty of the state for which no stone would be left unturned. Laying stress on the need of adopting a holistic and complete approach towards cleaning of rivers, Mr Badal said that no one should be allowed to pollute the river waters by throwing untreated water into them and a policy of zero tolerance needs to be adopted in such cases by taking stern action against the officers and other individuals found responsible for the mess.

            The Chief Minister also directed the officers of the Local Bodies government to check the feasibility of giving ‘Tertiary Treatment’ to the sewage and sludge water after it has been treated in the STP, so that it could be used for the domestic purposes which would not only help in checking the depletion of ground water table but would also help reducing contamination of rivers. He asked the Principal Secretary Local Bodies Department Mr Suresh Kumar to look into the viability of the project so that the recycling of the sludge water could be undertaken in the state. Mr Badal also directed the officers to evolve fool proof strategy for ensuring the timely completion of the work on STPs going on across the state so that the sludge water of the cities could be treated at the earliest and its optimum utilization could be made for irrigational purposes.

            Reviewing the progress of work regarding the water supply, sewerage facility and setting up of Sewerage Treatment Plants in 45 river towns of the state, Mr Badal directed the officers to ensure that the work regarding it is completed in a time bound manner. Emphasizing on the need of proper planning and execution of the ongoing developmental works in these river towns, the Chief Minister asked the officers to ensure that in future the joint tenders/bids are called for conducting the work of Water Supply, sewerage and STPs along with the pre condition of medium term Operation and Maintenance of the work, so that durability and sustainability of the work could be ensured. He further said that such a strategy would help in fixing the responsibility of the concerned contactors in case any sort of shortcomings are deducted in the work besides giving basic civic amenities to the residents. Mr Badal also directed the officers to club the petty works of small towns together and call their joint tenders so as to ensure that the developmental works in these towns are also completed in time.

            Prominent amongst those present in the meeting included Principal Secretary Local Government Mr Suresh Kumar, Principal Secretary Science, Technology and Environment Mr Karan Avtar Singh, Principal Secretary to the Chief Minister Mr SK Sandhu, Special Principal Secretaries to the Chief Minister Mr Gurkirat Kirpal Singh and Mr Gaggandip Singh Brar, Deputy Commissioner Jalandhar Mr Priyank Bharti and the Commissioners of Municipal Corporations of Ludhiana, Jalandhar and Patiala.  

जेल में सेक्‍स जोन: कैदियों को यह सुविधा देने वाला पहला राज्‍य बनेगा पंजाब!

चंड़ीगढ़. पंजाब सरकार को एक प्रस्‍ताव भेजा गया है जिसमें जेल में बंद कैदियों को जेल परिसर में एक खास जगह पर अपने साथी के साथ सेक्‍स करने की अनुमति दी जाने की बात कही गई है। अगर सरकार इसे स्‍वीकार करती है तो पंजाब ऐसी सुविधा प्रदान करने वाला देश का पहला राज्‍य होगा। 

राज्‍य के डीजीपी(जेल) शशिकांत के अनुसार यह प्रस्‍ताव पंजाब में जेल सुधार कार्यक्रम के तहत बनाया गया है। सेक्‍स मनुष्‍य की मूलभूत जरूरत है जैसे भोजन इंसान को जरूर चाहिये वैसे ही सेक्‍स भी, और अगर उसकी आवश्‍यकता पूरी नहीं होती तो इससे पुरूष कैदियों के बीच असुरक्षित यौन संबंध पनप सकते हैं।

प्रस्‍ताव के अनुसार जेल में केवल वैधानिक पत्‍नी को भीतर आने की अनुमति होगी। जो कैदी इस सहूलियत के लिए आवेदन करेगा उसकी पूरी तरह जांच पड़ताल की जायेगी साथ ही उसके चरित्र, जेल में व्‍यवहार और सजा की अवधि को ध्‍यान में रखा जाएगा।

जेल में कैदियों को अपनी पत्‍नी के साथ यौन संबंध की सुविधा विश्‍व की कई अन्‍य जेलों में पहले से दी जाती रही है। हालांकि भारत में ऐसा नहीं है और अगर इस प्रस्‍ताव को हरी झंडी मिलती है तो पंजाब ऐसा सुधार करने वाला देश का पहला प्रदेश होगा। 

डीजीपी ने बताया कि जेलों में अक्‍सर पुरूष कैदियों के दूसरे कैदियों के साथ जबरन कुकर्म के मामले सामने आते हैं और पंजाब इसमें अपवाद नहीं है। अगर कैदियों को सेक्‍स की सुविधा मिले तो इस पर काबू पाने में मदद मिलेगी। 

उन्‍होंने बताया कि केवल खास कैदियों को यह मदद दी जायेगी। इनमें आजीवन कारावास सहित लंबी कैद भुगत रहे ऐसे कैदियों को ही यह सुविधा मिलेगी जिन्‍होंने चाल चलन अच्‍छा है। ऐसे कैदी का नाम जेल के भीतर किसी अवैध गतिविधियों में शामिल नहीं होना चाहिये। इन कैदियों को सेक्‍स करने के लिए एक विशेष जगह मुहैया कराई जायेगी ताकि उनकी निजता का ध्‍यान रखा जा सके।

पंजाब में सात केंद्रीय जेलों सहित कुल 27 जेलें हैं और इनमें करी‍ब 20 हजार कैदी बंद हैं। 

CABINET PAY TRIBUTES TO AMARJIT SINGH SAHI FOR HIS OUTSTANDING SERVICES

TWO-MINUTE SILENCE OBSERVED IN THE MEMORY OF DEPARTED SOUL

CHANDIGARH JUNE 07:

            The Punjab Cabinet today expressed profound grief and sorrow over the sad and untimely demise of BJP MLA from Dasuya and Chief Parliamentary Secretary Mr. Amarjit Singh Sahi who passed away last Sunday. 

The Council of Ministers chaired by Punjab Chief Minister Mr. Parkash Singh Badal recalled Mr. Sahi’s remarkable services for the overall development and progress of the state in the cabinet meeting this morning.   

Sharing their heartfelt sympathies with the members of the bereaved family, the Cabinet described him a popular mass leader, who believed in clean and value based politics.   The outstanding services rendered by him as a Chief Parliamentary Secretary for the all-round progress and prosperity of the state especially the Kandi area and the welfare of its people would be ever remembered by one and all.  

On the occasion, a two-minute silence was observed in the memory of late Mr. Sahi, praying Almighty to give strength and courage to the bereaved family members, friends and relatives to bear this irreparable loss and grant eternal peace to the departed soul.

ਅਣਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਲੱਗੇ ਵਾਹਨ 10 ਜੂਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਣਗੇ ਜ਼ਬਤ

ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਸਬੰਧੀ ਲਾਉਣ ਸਬੰਧੀ ਨਵਾਂ ਨੋਟੀਫੀਕੇਸ਼ਨ ਜਾਰੀ

(News posted on: 07 Jun, 2012)

ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਵਾਲੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਟਿੱਕਰ ਵਾਪਸ ਲਏ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਆਫ ਪੁਲਿਸ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਜਾਰੀ ਕਰਨਗੇ ਨਵੇਂ ਸਟਿੱਕਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, 7 ਜੂਨ : ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਪ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸ. ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਵਲੋਂ ਜਾਰੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਵਾਹਨਾਂ ਤੇ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਲਾਉਣ ਜਾਣ ਸਬੰਧੀ ਨਵ�ਾਂ ਨੋਟੀਫੀਕੇਸ਼ਨ ਜਾਰੀ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਹੁਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸੂਚੀ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰਤ ਹੋਣਗੇ| ਰਾਜ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਵਲੋਂ ਜਾਰੀ ਨੋਟੀਫੀਕੇਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ, ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ, ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ, ਉਪ ਮੰਤਰੀ, ਮੁੱਖ ਸੰਸਦੀ ਸਕੱਤਰ, ਸੰਸਦੀ ਸਕੱਤਰ, ਮੁੱਖ ਜਸਟਿਸ, ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈਕੋਰਟ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੱਜ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ (ਸਿਰਫ ਇਕ ਵਾਹਨ), ਸਪੀਕਰ, ਡਿਪਟੀ ਸਪੀਕਰ, ਵਿਧਾਇਕ (ਸਿਰਫ ਇਕ ਵਾਹਨ), ਮੁੱਖ ਸਕੱਤਰ, ਵਿੱਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਕੱਤਰ, ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਸਕੱਤਰ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਕੱਤਰ, ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਪੰਜਾਬ, ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਸ਼ੀਰ ਪੰਜਾਬ, ਸੂਬਾ ਪੱਧਰੀ ਬੋਰਡਾਂ ਤੇ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਤੇ ਕਮਿਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦਾ ਦਰਜਾ ਹੋਵੇ, ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਆਫ ਪੁਲਿਸ, ਏ.ਡੀ.ਜੀ.ਪੀਜ਼, ਆਈ.ਜੀ., ਕਮਿਸ਼ਨਰਜ਼ ਆਫ ਪੁਲਿਸ, ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ., ਐਸ.ਐਸ.ਪੀਜ਼, ਰਜਿਸਟਰਾਰ ਆਫ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈਕੋਰਟ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ੈਸ਼ਨ ਜੱਜ, ਵਧੀਕ ਜਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ੈਸ਼ਨ ਜੱਜ, ਕਮਿਸ਼ਨਰਜ਼/ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਜ਼, ਕਰ ਤੇ ਆਬਕਾਰੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, ਸਟੇਟ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਵਾਇਸ ਚਾਂਸਲਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਵਾਇਸ ਚਾਂਸਲਰ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦਾ ਦਰਜਾ ਹੋਵੇ, ਸਮੂਹ ਮਿਊਂਸਪਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਮੇਅਰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਪੰਜਾਂ ਤਖਤ ਸਹਿਬਾਨ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗ੍ਰੰਥੀ, ਕਸਟਮ ਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਐਕਸਾਇਜ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤਾਇਨਾਤ ਜਾਇੰਟ ਕਮਿਸ਼ਨਰਜ਼ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੇ ਅਹੁਦੇ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਆਮਦਨ ਕਰ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਚੰਡੀਗੜ ਵਿਚ ਤਾਇਨਾਤ ਜਾਇੰਟ ਕਮਿਸ਼ਨਰਜ਼ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੇ ਅਹੁਦੇ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਲੋਕਪਾਲ ਪੰਜਾਬ, ਅਕਾਊਂਟੈਟ ਜਨਰਲ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਯੂ.ਟੀ. , ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮੂਹ ਖੇਤਰੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਅਫਸਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਰਾਜ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਲਈ ਰਾਖਵੇਂ 4 ਵਾਹਨ ਹੀ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਣਗੇ| ਇੱਥੇ ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਲੱਗੇ ਵਾਹਨ ਵਿਚ ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਸਫਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਨੂੰ ਢਕਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋਵੇਗਾ| ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਲਈ ਸਟਿਕਰ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਆਫ ਪੁਲਿਸ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਵਲੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ | ਨੋਟੀਫੀਕੇਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੀਆਂ ਯੋਗ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਟਿਕਰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਕੇ ਨਵੇਂ ਸਟਿਕਰ ਲੈ ਲੈਣ| ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਣਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਾਹਨ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ|

सीट नहीं सांसद सिद्धू और कैबिनेट मंत्री जोशी की इज्जत लगी है दांव पर

 

 

अमृतसर. नगर निगम चुनावों को लेकर भाजपा में मची अंतर्कलह ने नेताओं के माथे पर शिकन बढ़ाई हुई है। परिणाम कहीं दिग्गजों नेताओं के आमने सामने होने से उनकी इज्जत दाव पर लगी हुई है, तो कहीं गठबंधन नेताओं में चुनावी टक्कर ने गठबंधन धर्म के सामने संकट खड़ा किया हुआ है। इतना ही नहीं चुनाव को लेकर पार्टी अपना कुनबा भी संभालने में बुरी तरह से असफल साबित हुई। चुनाव में अभी तक रुठों को मनाया नहीं जा सका है, जहां वह चले भी है वहां भी सिर्फ चेहरे दिखाकर कर्तव्य की अति श्री हो रही है।


भाजपा के लिए सबसे हॉट सीट वार्ड नंबर नौ बनी हुई है। सीट पर सांसद नवजोत सिंह सिद्धू और कैबिनेट मंत्री अनिल जोशी की प्रतिष्ठा दाव पर लगी हुई है। सिद्धू की तरफ से नगर सुधार ट्रस्ट के चेयरमैन संजीव खन्ना की पत्नी सीमा खन्ना पार्टी टिकट पर मैदान में है, वहीं जोशी के खास पार्षद पप्पू महाजन की पत्नी नीतू महाजन आजाद तौर पर मैदान में डटी हुई है।


दोनों ही धड़ों ने अपनी स्पेशल टीमों के अलावा पूरी ताकत इस वार्ड में झोंकी हुई हैं , इतना ही नहीं एक दूसरे के खिलाफ प्रचार करने में भी कोई कसर नहीं रखी जा रही। एक दूसरे की बैठकों को दबाव डालकर रद करवाया जा रहा हैं। महाजन के मंच पर जोशी खुलकर तो नहीं जा रहे, परंतु सूत्रों के मुताबिक वे उन्हें विजयी बनाने के लिए हर हथकंडा अपना रहे है। सिद्धू प्रतिदिन खन्ना की रैलियां खुद कर रहे है।

फेंड्रली मैच नहीं, गठबंधन धर्म संकट में

वार्ड 14 और 53 को लेकर चाहे प्रदेश अध्यक्ष अश्वनी शर्मा यह कहकर बात टाल गए हो कि वहां भाजपा और अकाली दल में फ्रेंडली मैच है, पर हकीकत मे दोनों ही सीटों पर गठबंधन धर्म के सामने संकट खड़ा हो गया है। दोनों ही पार्टियों के लिए यह सीटें इज्जत का सवाल बनी हुई है। दोनों ही पार्टियों ने अपने प्रत्याशी को जिताकर दूसरे को नीचा दिखाने के लिए पूरी ताकत इन वार्डो में झोंकी हुई है। आने वाले दिनों में आमने-सामने के टकराव के भी हालात बने हुए है।

मजदूर से नकदी और कपड़े लूटे

शैहणा((बरनाला))-!- थाना शैहणा अधीन शैहणा से नैणेवाल जाते रास्तों में एक ईंटों के भट्ठे के पास कुछ व्यक्तियों की तरफ से एक प्रवासी कपड़ा बेचने वाले के साथ लूटपाट करने का मामला सामने आया है। बरनाला से एक प्रवासी मजदूर गांव नैणेवाल और आसपास के गांवों में कपड़ा बेचने आता-जाता करता था तो गत दिनों दोपहर के समय जब वह नैणेवाल गांव में कपड़ा बेचने जा रहा था तो रास्ते में पड़ते भट्ठे के पास उसको कोई नौजवानों ने घेरकर उसके पास से ४७०० रुपए की नकदी और कपड़ा लूट लिया। पीडि़त व्यक्ति ने बताया कि इसकी सूचना पुलिस को दे दी है।

भुक्की तस्कर पूर्व पंच पर पर्चा नहीं

शैहणा((बरनाला))-!- पुलिस अधिकारी नशा बेचने वालों के साथ सांठगांठ करके उन्हें छोड़ देते हैं। बीते दिनों शैहणा पुलिस के अधिकारियों ने गांव नैणेवाल में एक पूर्व पंच से दो किलो भुक्की बरामद करके थाने लाया गया तो पुलिस ने इस मामले का कोई केस दर्ज नहीं किया। इस मामले को अंदर-खाते ही निपटा दिया गया। इस संबंधी जब थाना शैहणा के एसएचओ भूपिंदर सिंह से बात की तो उन्होंने बताया कि ऐसा कोई मामला उनके नोटिस में नहीं है। मामला ध्यान में आते ही कार्रवाई की जाएगी। ((साहिब))

माइनिंग : सरकार को अरबों का फटका

 

चंडीगढ़. नवांशहर का गांव रैलबरामद। यहां से महज 100 मीटर की दूरी से गुजरता है सतलुज दरिया। यहां नदी के जिस हिस्से से रेत निकाली जा रही है, वहां दरिया का बांध है। नियमों के अनुसार बांध को खनन के लिए इस्तेमाल नहीं किया जा सकता, क्योंकि यहां खनन किए जाने से बांध के कमजोर होने का खतरा बढ़ रहा है।



दरिया के आसपास रहने वाले लोग मानसून नजदीक आते देख सहमे हुए हैं। अगर डैम टूटा तो आसपास के कई गांव डूब जाएंगे। ग्रामीणों ने पिछले दिनों डीसी को इस बारे में ज्ञापन भी सौंपा था, लेकिन उस पर अभी तक कोई कार्रवाई नहीं हुई है।


ज्यादा उठाया जा रहा है रेत


माइनिंग विभाग द्वारा 2011 में जिला नवांशहर में अलग-अलग जगह से रेत खनन के लिए करीब सवा करोड़ रुपए की स्लिप जारी की थी। लेकिन यहां मंजूरी से कहीं ज्यादा रेत का खनन किया जा रहा है। सवाल उठता है कि विभाग ने खनन को देखते हुए क्या और स्लिपें जारी क्यों नहीं की।


जानकारी अनुसार माइनिंग विभाग द्वारा नदी में 5 हैक्टेयर जमीन से रेत निकालने की मंजूरी दी है, लेकिन संबंधित ठेकेदार मंजूरी से कई गुणा ज्यादा रेत निकाल रहा है। यहां से रोजाना करीब 300 ट्रक रेत निकाली जा रही है। राजनेताओं की शह पर विभाग के अधिकारी सब जानते हुए भी चुप बैठे हैं और अपनी-अपनी जेबें गर्म कर रहे हैं।



जानकारी के अनुसार लुधियाना, रोपड़, पठानकोट, फिरोजपुर के अलावा कई जगहों पर नियमों की विपरीत माइनिंग की जा रही है। जिससे सरकारों को अरबों रुपए का चपत लग चुकी है। उपमुख्यमंत्री सुखबीर सिंह बादल के अवैध खनन रोकने के दावे भी खोखले हो गए हैं।


राजस्व विभाग को नुकसान



नवांशहर जिले में करीब 12 जगह मंजूरी से ज्यादा रेत का अवैध खनन किया जा रहा है। जमीन मालिक रेत निकालने वाले ठेकेदारों से खुद ही रुपए ले रहे हैं, जबकि नियमों के अनुसार यह राशि सरकार को जाती है और सरकार जमीन मालिक को उसका तीसरा हिस्सा देती है। लेकिन अधिकारियों की लापरवाही से राजस्व का नुकसान हो रहा है।

SUKHBIR RESTRUCTURES GOVERNANCE REFORMS DEPARTMENT TO MAKE IT A COHESIVE UNIT

SUKHBIR RESTRUCTURES GOVERNANCE REFORMS DEPARTMENT TO MAKE IT A COHESIVE UNIT

• AIMED TO PUT REFORMS ON FAST TRACK
• TO REGULARLY MONITOR IMPLEMENTATION OF REFORMS IN EACH DEPARTMENT

CHANDIGARH, JUNE 6: The Punjab Deputy Chief Minister Mr. Sukhbir Singh Badal has restructured the Governance Reforms Department, reallocating the tasks of Department of Information and Technology, Personnel to Governance Reforms Department to make this department cohesive unit to carry forward the reforms agenda in a time bound manner.

            In a notification issued by Secretary Governance Reforms, amendments have been made to allocation of Business Rules and it has been decided to shift Administrative Reforms Branch and Record Retention Branches of Department of Information Technology besides Punjab Governance Reforms cell of department of Personnel to Department of Governance Reforms with the basic aim of streamlining the working of this department besides making it a integrated unit.

            According to an official spokesman the notification has created two branches in the Punjab Civil Secretariat, GR-I and GR-II headed by Superintendents having five assistants and work has been reallocated to both the branches for its smooth functioning. He said that Department would be focusing on Administrative Reorganisation, streamlining and improvement of office procedures and systems, E-governance of administration besides implementing the report of Administrative Reforms Commission. It would also have liaison with Indian Institute of Public Administration besides dealing with the all administrative works of Right to Information Commission and all issues relating to Right to Information Act.  The GR-I branch would also deal with management of State Data Center, Statewide Area Network, State Service Delivery Gateway and All Establishment Matters.

            Giving the details of work allocation to GR-II Branch, he said that besides allocated work under Rules of Business would also look after the administration and all matters regarding Right to Service Act, Administrative Reorganisation, Streamlining and Improvement of office procedure, E-governance, administration of social development and Punjab Governance Reforms Commission, formulation of policies and its implementation besides maintenance and retention of records.

            He said that with the restructuring and strengthening of Governance Reforms Department, the task of ushering in new reforms era in Punjab would get a new pace.

 

शौकीनों को दारू, दूसरों को कोल्ड ड्रिंक

बरनाला : नगर पंचायत हंडियाया में होने जा रहे चुनाव के लिए प्रचार चरम पर पहुंच चुका है। हर प्रत्याशी जीत सुनिश्चित करने के लिए जोर लगाए हुए है। शाम ढलते ही हर वार्ड में तय स्थान पर जाम टकराने लगते हैं।

हंडियाया में होने जा रहे चुनाव में इस बार प्रचार का नया तरीका सामने आया है। कुछ उम्मीदवार मतदाताओं को लुभाने के लिए डोर-टू-डोर जाकर महिलाओं को कोल्ड ड्रिंक की बोतलें वितरित कर रहे हैं। जबकि कुछ शराब के शौकीनों को दारू दे रहे हैं।

वार्ड एक में शिअद-भाजपा गठबंधन के प्रत्याशी हरपाल सिंह व कांग्रेस समर्थित प्रत्याशी कॉमरेड बलवीर सिंह में कांटे की टक्कर मानी जा रही है। वार्ड दो में भले ही पांच प्रत्याशी मैदान में हैं, लेकिन यहां भी मुख्य मुकाबला शिअद-भाजपा प्रत्याशी रानी कौर व कांग्रेसी समर्थित प्रत्याशी चरणजीत कौर के बीच दिख रहा है। अन्य तीन प्रत्याशी भी जोर लगा रहे हैं। वार्ड तीन में लगातार दो बार चुनाव जीत चुके कांग्रेस समर्थित प्रत्याशी बलविंदर सिंह दुग्गा को शिअद-भाजपा गठबंधन के युवा प्रत्याशी नाजम सिंह कड़ी चुनौती दे रहे हैं। वार्ड चार में भी शिअद भाजपा प्रत्याशी सुरजीत सिंह व कांग्रेस समर्थित प्रत्याशी रूपी कौर के बीच कड़ी टक्कर हो रही है। वार्ड पांच में शिअद-भाजपा गठबंधन प्रत्याशी हरदीप कौर व कांग्रेस समर्थित प्रत्याशी मनजीत कौर में दिलचस्प मुकाबला होता दिख रहा है। जबकि निर्दलीय प्रत्याशी नरिंदर कौर भी अपनी तरफ से मुख्य मुकाबले में आने के लिए जोर लगा रही हैं। वार्ड छह में अकाली-भाजपा गठबंधन के प्रत्याशी गुरमीत सिंह बिना मुकाबला चुनाव जीत चुके हैं। वार्ड सात में भले ही पांच प्रत्याशी मैदान में हैं, लेकिन यहां शिअद भाजपा प्रत्याशी जगसीर सिंह, अवतार सिंह व गुरतेज सिंह के बीच त्रिकोणीय टक्कर के आसार हैं। वार्ड आठ में भी शिअद-भाजपा प्रत्याशी जीवन ज्योति व कांग्रेस समर्थित प्रत्याशी किरणजीत कौर में मुख्य मुकाबला हो रहा है। मगर पूर्व प्रधान सुरजीत कौर भी मुख्य मुकाबले में आने के लिए जोड़-तोड़ कर रही हैं। वार्ड नौ में शिअद-भाजपा प्रत्याशी मनप्रीत गिल व कांग्रेस समर्थित प्रत्याशी कुलदीप सिंह ताजपुरिया में कड़ा व दिलचस्प मुकाबला हो रहा है। वार्ड दस में भी शिअद भाजपा प्रत्याशी जग्गर सिंह व कांग्रेस समर्थित प्रत्याशी गुरविंदर कौर में आमने-सामने की टक्कर है। इसी तरह वार्ड 11 में नगर पंचायत की पूर्व प्रधान हरजिंदर कौर मैहरमियां को कांग्रेस समर्थित प्रत्याशी गुरमीत कौर उर्फ परमजीत कौर कड़ी चुनौती दे रही हैं। परिणाम कुछ भी हों मगर सभी वार्डो में कड़ी टक्कर होगी। जीत हार के अंतर बेहद कम होने के आसार हैं।

रहना हो दिनभर तरोताजा तो सुबह-सुबह करें सेक्स

 

यूं तो सेक्स करने का कोई निश्चित समय नहीं होता, लेकिन क्या आप जानते हैं सेक्स का सही समय क्या है?

बात अजीब जरुर लग रही होगी लेकिन एक अध्ययन में शोधकर्ताओं ने पाया है कि सुबह का समय सेक्स के लिए बेहतर होता है।

शोधकर्ताओं का कहना है कि सुबह-सुबह शरीर में सेक्स हार्मोन अधिक होते हैं और साथ ही ऊर्जा भी। इसलिए सेक्स का सबसे अच्छा समय सुबह साढ़े सात बजे होता है।

अध्ययन में यह भी कहा गया है कि सेक्स सु‍बह-सुबह एक व्यायाम का काम करता है जिससे तन-मन में पूरे दिन ताजगी बनी रहती है।

आपको बता दें कि सेक्स की अपनी एक स्थित और समय होता है। इसलिए हमेशा सेक्स सही माइने में समय के अनुसार करना चाहिए|

आयुर्वेद में भी कहा गया है कि जो पुरुष स्त्री के साथ संयम और नियम से सेक्स करता है, वह जल्दी बूढ़ा नहीं होता।

सेक्स और शरीर विशेषज्ञों का कहना है कि स्त्री-पुरुष दोनों को अपनी स्वास्थ्य क्षमता और शारीरिक शक्ति के अनुसार ही सेक्स करना चाहिए।

ब्लू स्टार स्मारक पर अकाली दल और कांग्रेस का अलग-अलग रुख

 

चंडीगढ़. 28 साल पहले जरनैल सिंह भिंडरांवाला और साथियों को श्री अकाल तख्त साहिब से निकालने के लिए सेना ने जो हमला किया था उसमें कितने लोग मारे गए इसका सही आंकड़ा आज तक हासिल नहीं हो सका है। ऐसे में देर से ही सही पर जब उनकी याद में स्मारक बनाने का मौका आया तो भी विरोध शुरू हो गया। इस मसले पर एक-दूसरे की खिलाफत कर रहे दलों के अलावा इसे बनाने की चाह रखने वालों तक में मतभेद है।


सबसे पहला विरोध तो इसी बात को लेकर है कि यहां स्मारक बनना चाहिए कि नहीं। इसे लेकर अकाली दल और कांग्रेस अलग-अलग रुख अख्तियार किए हुए हैं। भारतीय जनता पार्टी अभी इस पर कुछ नहीं बोल रही है। स्मारक बनाने के पक्ष वाले भी आपस में भिड़े हुए हैं। वह स्मारक बनाने के तो पक्ष में हैं लेकिन यह कौन बनाए और इसका स्वरूप क्या हो? इसका वह खुलकर विरोध कर रहे हैं।


शिरोमणि अकाली दल ने स्मारक बनाने की जिम्मेदारी दमदमी टकसाल को सौंप दी है। बहुत से लोग इसका विरोध कर रहे हैं। वह चाहते हैं कि शिरोमणि गुरुद्वारा प्रबंधक कमेटी सभी विचारधारा के लोगों को बुलाकर सहमति बनाती कि यहां क्या बनना है और किसे बनाना है? अकाली दल के प्रधान सुखबीर सिंह बादल भी चुप हैं। वे केवल यह कहकर पल्ला छुड़ा लेते हैं कि यह एसजीपीसी का मामला है।


कितने मरे थे अभी तक पता नहीं

आप्रेशन ब्लू स्टार में मरने वालों की याद में बेशक स्मारक बनाने की तैयारियां चल रही हैं लेकिन यहां कितने लोग मरे थे इसका सही आंकड़ा किसी के पास नहीं है। सेना, जिसका यह ऑप्रेशन था उसका आंकड़ा कुछ और है, जिनके खिलाफ यह आप्रेशन है उनका आंकड़ा कुछ और है। एसजीपीसी के पास भी कोई सही आंकड़ा नहीं है।


दरबार साहिब में बने संग्रहालय में मरने वालों की सूची में 743 लोगों के नाम हैं, जबकि सरकार ने इस आप्रेशन के मामले में जो व्हाइट पेपर जारी किया था उसमें मरने वालों की गिनती 493 बताई गई। भारतीय सेना के सेवानिवृत्त बिग्रेडियर डीवी राव जो उस समय 350 इंफेटरी बिग्रेड के कमांडर थे, ने अमृतसर की एक अदालत में हल्फनामा दायर करके मरने वालों की संख्या 492 बताई थी। ऑप्रेशन के तुरंत बाद जो रिपोर्ट अखबारों में आई उनके अनुसार मरने वालों की संख्या 2000 से ज्यादा थी, क्योंकि उस दिन गुरु अजरुन देव जी का शहीदी पर्व था और भारी संख्या में लोग दरबार साहिब में एकत्रित हुए थे।

विकास, वर्चस्व व विरासत की जंग

 

राजधानी हरियाणा.हरियाणा में विकास, वर्चस्व व विरासत की जंग चल निकली है। इसमें एक ओर हैं विकास का राग अलाप रहे मुख्यमंत्री भूपेन्द्र सिंह हुड्डा हैं तो दूसरी ओर वर्चस्व की लड़ाई लड़ रहे हैं प्रमुख विपक्षी दल के ओमप्रकाश चौटाला हैं। हजकां सुप्रीमो कुलदीप बिश्नोई भी विरासत के बल पर मैदान में हैं।

अपनी ही पार्टी में विरोधी खेमे से जूझ रहे मुख्यमंत्री हुड्डा समूचे हरियाणा के 90 हलकों में रैलियां कर विकास से अपना रुतबा हरियाणा के मैदान से 10 जनपथ तक जमाने में जुटे हैं। चौतरफा विकास राशि का वितरण भी है। 12 हजार करोड़ की बड़ी परियोजनाएं उन्होंने राज्य में चला दी हैं। पिछले छह महीनों में करीब नौ केन्द्रीय मंत्री हरियाणा आकर कुछ ना कुछ देकर भी गए।

केन्द्रीय सड़क परिवहन एवं राजमार्ग मंत्रालय ने तो सर्वाधिक 10 हजार करोड़ राज्य के लिए घोषित किए हैं। सिरसा बांगर, बांगड़ हो या राठ चौतरफा रैलियां हैं, मानो चुनाव आ गया। इस मुहिम में उनको अपनी ही पार्टी के सांसद राव इंद्रजीत सिंह, राज्यसभा सदस्य बीरेन्द्र सिंह जैसे बड़े नेताओं से दो-दो हाथ भी करने पड़ते हैं।

मजेदार बात यह है कि विपक्ष के नेता ओमप्रकाश चौटाला जहां से विधायक हैं एवं बीरेन्द्र सिंह का प्रमुख क्षेत्र है, उस जिले की रैली में वे नहीं गए। भले ही उनको जरूरी काम हो लेकिन लोगों ने इसे खटापट ही माना। खैर, जींद को अब तक का सबसे ज्यादा बजट करीब 14 सौ करोड़ मिल गया। इससे पूर्व महेन्द्रगढ़, नांगल चौधरी जैसे पिछले इलाकों में विकास के वादे हुए। ऐसे में अब देखना यह है कि विकास की यह धारा कांग्रेस का कितना सहारा बनती है।

दूसरी कड़ी में मैदान में हैं इनेलो सुप्रीमो एवं विपक्ष के नेता ओमप्रकाश चौटाला। जनजागरण अभियान चलाए हुए हैं। इनके निशाने पर कांग्रेस से ज्यादा मुख्यमंत्री हुड्डा हैं। कोई मौका नहीं चूकते। आजकल मध्यावधि चुनाव की संभावनाओं के बल पर रैलियां, नुक्कड़ सभाएं कर रहे हैं। विकास के नाम पर झूठ, लूट, भ्रष्टाचार, बिगड़ी कानून व्यवस्था जैसे कई मुद्दे सामने हैं।

समय-समय पर राज्यपाल को ज्ञापन देकर मुख्यमंत्री से त्यागपत्र भी मांग लेते हैं। अब 10 जून को महेन्द्रगढ़ में परिवर्तन रैली से सरकार को हिलाने का दावा हैं। विशेषज्ञों की मानें तो इनेलो खोया वर्चस्व पाना चाहती है। 2005 के बात सत्ता की राजनीति से अज्ञातवास भोग रहा यह दल बड़े दल के रूप में तो सदन में आया लेकिन सत्ता से दूर रहा। ऐसे में वर्चस्व की जंग अब मैदान में साफ है।

तीसरा रूप मैदान में हरियाणा जनहित कांग्रेस का है। भाजपा से गठबंधन के बाद हजकां सुप्रीमो कुलदीप बिश्नोई अपने पिता चौधरी भजनलाल की राजनीतिक विरासत को संवारने में जुटे हैं। हाल ही उनसे खफा उनके भाई चंद्रमोहन भी आ मिले हैं।

चौधरी भजनलाल एक सुलझे राजनीतिज्ञ रहे लेकिन उनके जाने के बाद हजकां का क्या होगा, यह पहली बार होने वाले आम चुनाव से पता चलेगा। फिलहाल लोकसभा उपचुनाव में जीत बड़ा संदेश दे गई। ऐसे में बिश्नोई ने अभी से जिलों में कार्यकर्ता सम्मेलनों के रूप में अभियान चला रखा है।

साथ में हैं भाजपा के नेता। भाजपा में प्रदेश अध्यक्ष कृष्णपाल गुर्जर व विधायक दल के नेता अनिल विज के बीच विवाद किसी से छिपा नहीं है। हजकां को बढ़ावा देने की मुहिम में रामविलास शर्मा जैसे भाजपा के बड़े नेता भी लोगों के बीच जा रहे हैं।

ऐसे में पंजाब में अकाली-भाजपा सरकार दोबारा आने के बाद एवं हाल ही उपराष्ट्रपति रहे भैरोंसिंह शेखावत को श्रद्धांजलि देने पहुंचे प्रकाश सिंह बादल व ओमप्रकाश चौटाला के साथ आडवाणी का होना खतरे का संकेत बनता जा रहा है। खैर,प्रांतीय भाजपा नेता हजकां-भाजपा का अटूट गठबंधन बताते हैं। ऐसे अब देखना यह है कि विरासत बचाने में जुटे बिश्नोई का पसीना उनके कितना काम आता है।

हरियाणा में असुरक्षा बढ़ी : भाजपा राजधानी हरियाणा त्नइनेलो के दिल्ली में विधायक भरत सिंह पर हमले की हरियाणा में तीखी प्रतिक्रिया हुई है। भाजपा ने कहा है कि यह कांग्रेस सरकारों में आम बात है। भाजपा के वरिष्ठ नेता राव अभिमन्यु ने बयान में कहा है कि दिल्ली हो या हरियाणा कोई सुरक्षित नहीं है। विधायक को सरेआम गोली मारना बड़ी बात है। हरियाणा में भी कानून व्यवस्था का ढर्रा बिगड़ चुका है। जहां-जहां भी कांग्रेस सरकारें हैं वहां यही हाल है।

ਰਣਦੀਪ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਸਦਮਾ, ਪਿਤਾ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ

ਰਣਦੀਪ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਸਦਮਾ, ਪਿਤਾ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨਾਲ ਲੋਕ ਸੰਪਰਕ ਆਫੀਸਰਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਲੋਂ ਦੁੱਖ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ 

(News posted on: 05 Jun, 2012)

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, 5 ਜੂਨ (punj ) : ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਪ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸ: ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨਾਲ ਬਤੌਰ ਲੋਕ ਸੰਪਰਕ ਆਫੀਸਰ ਵਜੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਸ. ਰਣਦੀਪ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੱਡਾ ਸਦਮਾ ਪੁੱਜਾ ਜਦੋਂ ਉਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ: ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਸਾਬਕਾ ਸਕੱਤਰ ਮਾਰਕੀਟ ਕਮੇਟੀ ਮਾਨਸਾ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਬਠਿੰਡਾ ਵਿਖੇ ਲੰਮੀ ਬਿਮਾਰੀ ਪਿੱਛੋਂ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ। ਉਹ ਕਰੀਬ 82 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਦੋ ਧੀਆਂ ਛੱਡ ਗਏ ਹਨ। ਇਸੇ ਦੁੱਖਦਾਈ ਸੂਚਨਾ ਉਪਰੰਤ ਪੰਜਾਬ ਲੋਕ ਸੰਪਰਕ ਆਫੀਸਰਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਰਦਾਰ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ 'ਤੇ ਗਹਿਰੇ ਦੁੱਖ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ. ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗਰੇਵਾਲ ਡਿਪਟੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸ. ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਸ਼ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਸਮੂਹ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ 2 ਮਿੰਟ ਦਾ ਮੌਨ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਦੁਖੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਦੁੱਖ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦਿਆਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ।

सोनिया ने एक तीर से साधे कई निशाने, खुद ही तय करेंगी राष्ट्रपति पद का उम्मीदवार

 

   

 

  

नई दिल्ली। भ्रष्टाचार के आरोपों से घिरी केंद्र सरकार के बचाव में अब खुद कांग्रेस अध्यक्ष सोनिया गांधी उतर आई हैं। प्रधानमंत्री पर लगे आरोपों को निराधार बताते हुए सोनिया ने टीम अन्ना और रामदेव कांग्रेस के दुश्मन बताया है।

वहीं कांग्रेस कार्यसमिति की बैठक में सोनिया गांधी को ही राष्ट्रपति और उपराष्ट्रपति पद के लिए उम्मीदवार चुनने का अधिकार दिया गया। बैठक में प्रणब मुखर्जी ने प्रस्ताव रखा जिसमें राष्ट्रपति और उपराष्ट्रपति की उम्मीदवारी के लिए चयन का अधिकार पार्टी अध्यक्ष सोनिया गांधी को दिया गया। सर्वसम्मति से यह प्रस्ताव पार्टी ने पास किया। कांग्रेस कार्यसमिति की बैठक में 98 सदस्यों ने हिस्सा लिया जिनमें से 42 ने अपनी बात रखी।

बैठक में राष्ट्रपति पद की उम्मीदवारी के लिए कोई भी नाम सोनिया गांधी को नहीं सुझाया गया है। इसका मतलब यह है कि पार्टी की ओर से अब सिर्फ सोनिया गांधी ही यह तय करेंगी कि राष्ट्रपति पद का उम्मीदवार कौन होगा।

कांग्रेस कार्यसमिति की बैठक में कांग्रेस अध्यक्षा सोनिया गांधी ने प्रधानमंत्री का बचाव करते कहा कि विपक्ष के आरोप निराधार हैं। सोनिया का कहना है कि साजिश के तहत यूपीए सरकार और मनमोहन सिंह को बदनाम किया जा  रहा है। प्रधानमंत्री की ईमानदारी पर शक नहीं किया जा सकता है।

सोनिया ने इस बैठक में टीम अन्ना पर भी निशाना साधा और इसे कांग्रेस विरोध तत्वों का जमावड़ा बताया। इसके अलावा उन्होंने विपक्ष को भी आड़े हाथ लेते हुए कहा कि विपक्ष केंद्र सरकार की मदद नहीं कर रहा है।

कांग्रेस अध्यक्ष ने कहा कि हमारे लिए आर्थिक समस्या से निपटना बड़ी चुनौती है। लेकिन इससे भी पार पा लिया जाएगा। सोनिया ने माना कि महंगाई से आम आदमी परेशान है। लेकिन महंगाई को दूर करने के लिए सरकार प्रयासरत है। अगले कुछ बरसों में विधानसभा और लोकसभा चुनाव को लेकर सोनिया ने कहा कि चुनाव से पहले संगठन को मजबूत किया जाएगा। 

SUKHBIR, MAJITHIA CONDOLES THE DEMISE OF RATNESH SODHI, EDITOR AKALI PATRIKA

CHANDIGARH, JUNE 2:  Mr. Sukhbir Singh Badal, Deputy Chief Minister Punjab today expressed deep grief on the demise of Mr. Ratnesh Sodhi, Editor-in-chief of Daily Akali Patrika, who expired today at Jalandhar due to cardiac arrest. The cremation ceremony would be held on Sunday at Model Town cremation ground at 1 pm. Mr. Sodhi was survived by a son and daughter.

            Remembering more than five decades long services of Mr. Sodhi in the print media, Mr. Badal said that it was a great loss to the journalism profession and our society, as Mr. Sodhi was known for his values in journalism and he lived for those values and principles till his last breath.

          Mr. Bikram Singh Majithia, Information and Public Relations Minister also condoled the death of Mr. Ratnesh Sodhi. He said that the services of Mr. Sodhi in the field of journalism would always be remembered by all.

           

            Mr. Badal and Mr. Majithia prayed to Almighty to grant peace to the departed soul and strength to the bereaved family to bear this irreparable loss.

ਕੀ ਕਦੀ ‘ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਸਾਕੇ’ ਦਾ ਸੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਗਾ?

admin | May 31, 2012 | 1 comment

ਕੀ ਕਦੀ ‘ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਸਾਕੇ’ ਦਾ ਸੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਗਾ?
-ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ‘ਅਜੀਤ’

ਹਾਂਲਾਂਕਿ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਸਾਕੇ ਨੂੰ ਵਾਪਰਿਆਂ ਅਠਾਈ (੨੮) ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਲੰਮਾਂ ਸਮਾਂ ਬੀਤ ਗਿਆ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਸਦੀ ਯਾਦ ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਅਜੇ ਕਲ ਹੀ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਵਾਂਗ ਤਾਜ਼ਾ ਬਣੀ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਦੀ ਵੀ ਇਸ ਸਾਕੇ ਦੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਇੱਕ ਕਾਂਬਾ-ਜਿਹਾ ਛਿੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪੁਰ ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਟੈਂਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਾੜ੍ਹੇ ਗਏ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰ ਨੂੰ ਖਦੇੜਿਆ ਜਾਣਾ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਅੰਧਾ-ਧੁੰਦ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਤੋਪਾਂ ਦੇ ਗੋਲੇ ਦਾਗੇ ਗਏ। ਜਿਸਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹ ਬੀਬੀਆਂ, ਬਚੇ-ਬੁਢੇ ਅਤੇ ਜਵਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਪਿਆਰ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਸੋਮੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਬੁਛਾੜ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਨੂੰ ਢਾਹ-ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਸਿੱਖ ਨੇ ਇਸ ਸਾਕੇ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਜਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿਸੇ ਵਿਚ ਵਸ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸਦਾ ਦਿਲ ਛਲਨੀ-ਛਲਨੀ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਖੂਨ ਦੇ ਅਥਰੂ ਰੋ ਉਠਿਆ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿਸੇ ਵਿਚੋਂ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੇ ਅਫਸੋਸ ਕਰਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿਤੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਪਾਸੋਂ ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲੇ।
ਭਾਜਪਾਈ, ਜੋ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਬਾਦਲ) ਦੇ ਭਾਈਵਾਲ ਬਣ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸੱਤਾ-ਸੁਖ ਮਾਣ ਰਹੇ ਹਨ, ਨੇ ਵੀ ਨਾ ਕੇਵਲ ਇਸ ਸਾਕੇ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮੰਨਾਦਿਆਂ ਮਠਿਆਈਆਂ ਵੰਡੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਦਿਆਂ, ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ-ਕੁਝ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਆਗੂ, ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਉਸ ਸਰਕਾਰ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਬਾਦਲ) ਭਾਈਵਾਲ ਸੀ, ਦੇ ਰਹੇ ਉਪ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ-ਕਥਾ ਵਿਚ ਬੜੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਾਰਟੀ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਹੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਪੁਰ ਦਬਾਉ ਬਣਾ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪੁਰ ਸੈਨਿਕ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ।
ਇਹ ਦੁਖਦਾਈ ਸਾਕਾ ਸਿਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇਕ ਅਭੁਲ ਕਾਂਡ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਖਾਂ ਦੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਇਹ ਯਾਦ ਕਰਾਉਂਦਾ ਰਹੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਸਾਕਾ ਕਿਸੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਾਕਮ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਬਰਪਾਇਆ, ਜਿਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸਮੁਚੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਦੋ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਣ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਾਕੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਭੁਲਾਇਆਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਭੁਲਾ ਪਾਣਗੇ।
ਆਖਿਰ ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ ਕਿਵੇਂ ਤੇ ਕਿਉਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਇਸ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਪੁਰ, ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਅਗੇ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਠਾਈ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ, ਇਸ ਸਾਕੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ, ਜੋ ਵੀ ਰਿਕਾਰਡ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਸਚਾਈ ਤੋਂ ਪਰਦਾ ਨਹੀਂ ਉਠ ਸਕਿਆ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰਿਕਾਰਡ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਨਿਰਪਖ ਸੂਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਫਾਦਾਰੀ ਇਕ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ ਜਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰਦੇ ਪਿਛੇ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਫਾਦਾਰੀਆਂ ਇਕ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਤੇ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਲਈ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿਮੇਂਦਾਰੀ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਤੇ ਸੁਟ ਕੇ ਆਪਣੀ ਕੋਤਾਹੀ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਹੋਈ ਭੁਲ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਛੁਪਾਣ ਦੇ ਜਤਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਕਾਰਣ ਹਨ ਕਿ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਇਸ ਸਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਜੋ ਸਮਾਗਮ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਚਲੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਾਕੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਉਚਪਧਰੀ ਤੇ ਨਿਰਪਖ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਕੇ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਜ਼ਿਮੇਂਦਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ aੁਠੇ ਕੁਝ ਸੁਆਲ : ਅਜੇ ਤਕ ਇਸ ਕਾਂਡ ਦੇ ਵਾਪਰਨ ਲਈ ਮੁਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਹੀ ਕਾਰਣ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਚਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਕਿ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ, ਅਕਾਲੀਆਂ ਵਲੋਂ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਵਿਰੁਧ ਲਾਏ ਮੋਰਚੇ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਹਾਰ ਲਈ ਮੁਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜ਼ਿਮੇਂਦਾਰ ਸਮਝਦੇ ਸਨ, ਲਈ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਹਿਸਤਾ-ਆਹਿਸਤਾ ਇਸ ਕਾਂਡ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਜੋ ਪਰਤਾਂ ਖੁਲ੍ਹਦੀਆਂ ਚਲੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਗਲ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋਣ ਲਗੀ ਹੈ, ਕਿ ਇਸ ਸਾਕੇ ਦੇ ਵਾਪਰਨ ਲਈ, ਕੇਵਲ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੀ ਜ਼ਿਮੇਂਦਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਈ ਹੋਰ ਕਾਰਣ ਵੀ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ-ਕਥਾ ਵਿਚ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਇਕ ਸੀਨੀਅਰ ਨੇਤਾ, ਸਾਬਕਾ ਉਪ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ‘ਤੇ ‘ਪੀ. ਐਮ. ਇਨ ਵੇੰਿਟੰਗ’ ਸ਼੍ਰੀ ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ, ਲਿਖਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਦਬਾਉ ਬਣਾ ਕੇ, ਸਮੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪੁਰ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਇਤਨਾ ਸਖਤ ਕਦਮ ਚੁਕੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਕੌਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਚਲੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕੁਝ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ‘ਖਾਲੜਾ ਮਿਸ਼ਨ ਆਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ’ ਨੇ ਸੰਤ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ, ਜੋ ਧਰਮ-ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ, ਵਲੋਂ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਿਜੀ ਸਕਤ੍ਰ ਆਰ ਕੇ ਧਵਨ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੀ ਇੱਕ ਨਿਜੀ ਚਿੱਠੀ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ, ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ, ਕਿ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਸਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸ. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਵੀ ਮੁਖ ਭਾਈਵਾਲੀ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਤਥਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਣ ਕਾਰਣ ਇਸ ਕਾਂਡ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੀ ਨਿਰਪਖ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਕੇ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਸਚਾਈ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਕੀ ਅਜਿਹਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇਗਾ? ਕੁਝ ਰਾਜਸੀ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਅਜਿਹਾ ਸੰਭਵ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਕਾਂਡ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਕਈ ਸੁਆਲ ਅਜਿਹੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਧਿਰ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਕੋਈ ਧਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੁਆਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦੇ  ਸਕੇਗੀ ਕਿ—
੦ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਲਈ ਮੋਰਚਾ ਚੌਕ ਮਹਿਤਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਤੌਂ ਕਿਉਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ?
੦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਤੋਂ ਮੋਰਚਾ ਲਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਕਰਪੂਰੀ ਤੋਂ ਲਾਏ ਆਪਣੇ ਨਹਿਰ ਰੋਕ ਮੋਰਚੇ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਤੇ ਕਿਉਂ ਲੈ ਗਏ?
੦ ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਨਹਿਰ ਰੋਕੋ ਮੋਰਚਾ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦੀ ਮੰਗ ਲਈ ਲਗੇ ਮੋਰਚੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇਸ ਪਿਛੋਂ ਫਿਰ ਕਿਉਂ ਉਹ ਮੰਗਾਂ ਵਧਾ ਕੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਜਾਲ ਵਿਚ ਫਸਾਂਦੇ ਚਲੇ ਗਏ?
੦ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਬੇਗੁਨਾਹਵਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਤਲਾਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਪਨਾਹ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਅਸਲਾ ਪੁਜ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇਹ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤਾਂ ਸੁਰਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਲੈ ਰਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਜੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਬੇਗੁਨਾਹਵਾਂ ਦੇ ਕਾਤਲ ਪਨਾਹ ਲੈਣ ਪੁਜ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿਚ ਅਸਲਾ ਵੀ ਪੁਜ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਸਭ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸੁਰਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਤੇ ਮਿਲੀ-ਭੁਗਤ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ?
੦ ਇਹੀ ਸੁਆਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਫੌਜੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਪਾਸੋਂ ਵੀ ਪੁਛਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਘੇਰਾ ਪਾਈ ਬੈਠੇ ਸੁਰਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਜਦ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਤਲ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿਚ ਪਨਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਪੁਜ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਫਿਰ ਉਹ aਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਿਆਂ ਤੇ ਕਾਰੇ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦਿਆਂ ਨੂੰ ਫੜਦੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਆ ਰਹੇ ਅਸਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਦੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸਨ? ਕੀ ਅਜਿਹਾ ਕਿਸੇ ਸੋਚੀ ਸਮਝੀ ਸਾਜ਼ਸ਼ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਿਹਾ?
ਇਕ ਸਭ ਤੋਂ ਵਡਾ ਤੇ ਕੌੜਾ ਸੁਆਲ :
੦ ਸਿਖ ਇਤਿਹਾਸ ਇਸ ਗਲ ਦਾ ਗੁਆਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਵਿਤ੍ਰਤਾ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰਖਦਿਆਂ, ਆਪਣੇ ਪੁਰ ਹੋਏ ਹਰ ਹਮਲੇ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਸਿਖਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸੋਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੁਛਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ਕਿ ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਹੁਰਮਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇਹ ਮਹਤਵਪੂਰਣ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਸਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆਂ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਕਿਸਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ?
੦ ਇਸੇਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਜ਼ਿਮੇਂਦਾਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੇ ਜ਼ਿਮੇਂਦਾਰ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਪਾਸੋਂ ਵੀ ਪੁਛਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਜਿਮੇਂਦਾਰ ਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਜਾਣੂਆਂ ਵਲੋਂ ਦਿਤੀ ਗਈ ਇਸ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆਂ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪੁਰ ਫੌਜ ਚਾੜ੍ਹਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਬਿਜਲੀ-ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?
੦ ਧਰਮ-ਯੁੱਧ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਿੱਖ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਗ਼ਰੀਬ-ਮਜ਼ਲੂਮ ਦੀ ਰਖਿਆ ਅਤੇ ਅਨਿਆਇ ਵਿਰੁਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ, ਉਸ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਬੇਗੁਨਾਹਵਾਂ ਦੇ ਕਤਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾ ਲਈ? ਇਸ ਗਲ ਦਾ ਵੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਕਿ ਧਰਮ-ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੌਰਾਨ ਸਮਾਜ-ਵਿਰੋਧੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ਉਸਦਾ ਅੰਗ ਬਣਦੀਆਂ ਚਲੀਆਂ ਗਈਆਂ? ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਛੋਟੀਆਂ-ਮੋਟੀਆਂ ਲੁੱਟ-ਖੋਹ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਧਰਮ-ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਜੋੜੀਆਂ ਜਾਣ ਲਗ ਪਈਆਂ ਸਨ? ਇਹ ਭੇਦ ਵੀ ਤਾਂ ਤਲਾਸ਼ਣਾ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਕਿ ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਤੱਤ ਸਨ, ਜੋ ਸੁਰਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੇ ਸਖਤ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ, ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਹਥਿਆਰ ਤੇ ਅਸੱਲਾ ਪਹੁੰਚਾਣ ਵਿਚ ਵੀ ਸਫਲ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਲੁਟ-ਖੋਹ ਅਤੇ ਕਤਲ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿਮੇਂਦਾਰ ਤੱਤ, ਕਿਵੇਂ ਇਤਨੇ ਸਖਤ ਘੇਰੇ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਸੁਰਖਿਅਤ ਹੀ ਮੁੜ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਸਨ? ਆਖਿਰ ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਦੇ ਪਿਛੇ ਭੇਦ ਕੀ ਸੀ?
…ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ : ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੁਆਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।ਜਦੋਂ ਤਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸੁਆਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣਗੇ ਤਦ ਤਕ ਸੱਚਾਈ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕੇਗੀ।